Warsidaha Puntland Tirsi 56

Axad 13 August 2000

Waa Todobaadle 2 jeer ay soo saarto

Haweenku waa udub dhexaadka bulshada, waana tiir Aasaasi ah oo lagama maarmaan, haddii ay tahay dhanka Qoyska, Haweenka waxa ay had iyo goor ku hawlan yihiin dhismaha Bulshada, waxa ay qayb weyn ka qaataan Horumarka dalka koriinka ubadka, isla markaasna ku hawlan yihiin diyaarinta hoygooda.

Haweenku kaalin mudnaan iyo qadarin leh ayey ka qaataan dhismaha qoyska fiyow, doorka haweenka ee qaaliga ahi waxaa uu soo shaac baxay xilliyadii dhibaatada badnaa ee qaxootiga iyo barakaca iyo dib u dhiska megaalooyinka cusub, Haweenka Gobolka Bari oo ka hadlaaya xaaladaan waxaan kula kulnay xarunta Gobolka Guddoomiyaha ku xigeena Ururka Haweenka Gobolka Bari Marwo Maryan Maxamed Xasan, waraysigii aan la yeelanay wuxuu u dhacay sidatan:-

Su'aal:- Waxaad ka warantaa waxa uu qabto Ururkiinu?

Jawaab:- waxaa Haweenka Gobolka Bari doorweyn ay ka qaateen dhismaha Dawald Goboleedka Puntland oo uu Hogaamiyaha ka yahay Mudane C/laahi Yuusuf Axmed, waxaa kale oo ay Haweenka Gobolka Bari iyaga oo uu Hogaaminayo UHGB ka qayb qaateen fidinta nabadgelyada siiba la dagaalanka tuugada iyo jiriga, dhismaha xarunta jeelka Bosaaso, intaas waxaa noo

dheer oo ay ka qayb qaateen dib u dhiska goobaha waxbarashada dhallaanka.

 

• In laga hortago Guriga aad degan tahay inaad 200m2 isku wareeg ah, iska ilaalisid inaad biyaha sida ceelasha aadan ka qodin.

 

• Inaad kaneecada qaniinyadeed iska ilaalisid, xiratidna sinsiyeer.

 

• Inaad haddii aad leedahay Ceel, Baraag, ama meel biyo badan lagu keydio, waa inaad kalluun ku ridaa, si uu u cunno ukunta kaneecda oo noqota dixiri inta uusan noqon kaneeco, ayuu kalluunku XXXXo ka dhigtaa.

 

• Waxaa la ogaaday in Gobolada Puntland ee aanu ku nool nahay, haddii malaariyo kugu dhacdo, aadna isticmaashid dawada loo yaqaan (Chloroquen) in aysan waxba ka tarayn, waayo way la qabsatay.

 

• Waxaa la ogaaday oo la xaqiijiyay in sayaalaha aanu kor ku soo xusnay looga hortagi karo cudurka Duumada.

Saynu la wada socono, waxaa dhawaan bilowday sannad soomaaliga, oo ah tirsi soomaalidu tirsato, siiba dadka reer Guuraagu ah iyo dad xeebaha ka shaqeysta, hadda waxaan maqaalkan ku soo qaadayaa dabaylaha Ganacsiga ee doonyihii shiraac lahaa ku dhoofi jreen.

Doonayaha Soomaaliyeed ee lahaa shiraaca waxay boqol guurooyin tagay ku dhoofi jireen xoogga dabaysha, taas oo leh xiliyo ay isku beddesho sanada gudaheeda dabaylaha joogtada ah ee doonyuhu waxaa ka mid ah:-

 

1. KOOS:-

Raasiga Casayr, ee ah geeska beri ee qaaradda Afrika, wuxuu isku dadbaa ama celiyaa dabaylaha KOOS ee la yiraahdo, koosku wuxuu dhaca Afar bilood oo ka bilowda Deyrta, Kooska waxaa ku dhex jiraa xilliyo ama Dabeylo kale yar yar sida, 1) Caw 2) Ciiraley 3) Madlac.

Dabaylahaasi waxay iyaguna ka yimaadaan dhinaca berri carrab iyo waqooyi. 3) Madlac oo ka dhacda dhinaca badda laba bilood oo koos raacsan bay socotaa dabeyshaasi.

 

2. SHAMAL (XAGAA)

Dabayl kale oo xoog weyn baa kooska kula hardanta Raasiga Casayr agagaarkiisa oo is bubirya, Raasigaana kala qaybiya oo seera u ah dabeylahaas, Shamaal (Waqooyi) Afcarbeed loo yaqaan dabayshaas, waxay ka dhacdaa dhanaca Gacanka Carbeed iyo Xeebaha waqooyi ee Soomaaliya Caseyr , Eray ahaan wuxuu ka soo jeedaa af carbeed, micnihiisuna waa burburin.

Dabaylaha Koos iyo Shamal oo isburburinaaya Awgood buuna ku dhashay eraygaasi, Shamal wuxuu

dhaca seddex billood oo bed xiran ah kuna dhexe jira xagaaga, Dabaylahaas hardankooda wuxuu kiciyaa maayad ama mowjad, taasoo doonyaha u jiida xaggu jasiirada Suqadara iyo koonfur beri kolkaas ka dib, wuxuu kiciyaa maayad isagu iska leeyahay oo iyaduna u jiida doonayaha dhinaca koofureed, haddii ay ka fogaadaan Raaisga sidaas awgeed doonyaha waxaa loo dhoweeyaa oo lagu wadaa Raasiga Dugsigiisa, si ayan maayaddu ugu jiidan badweyn iyo baaxad sooraha, Doonyuhu Cadan bay ka soo dhoofi jireen Shamaalka oo yimaadaan soomaaliya ka dibna khariif bay geli jireen kolkaas oo bad xiranku soo galo oo xagaagu bilowdo, Dabeylo yar yar baa ku dhex jira Shamaalkana waxaan ka mid ah:-

 

1. Daboojie-weyne oo qod layiraahdo.

 

2. Dabooje-yare oo qayd layiraahdo, xilligaa doonyuhu fariistaan khooriyada ee ayan u dhoofi karin badweyn, xagaa baa la yiraahdaa khooriyada bay fariistaan illa koos dambe furmo.

 

2. ASJAB (Wajiine) Marka Koos iyo Shamal dhammaadaan waxaa kaca xilliga Wajiine oo wata Dabaylo la yiraahdo Asjab oo ka timaada waqooyi iyo berriga Carbeed (Basra-Dabay) Asjabku lixbilood oo ku aadan Deyrta buu socdaa, baduna way furan tahay Doonyuhu markaas meesha ay doonaan bay u dhoofi karaan. Asjabka waxaa ku dhexjira oo dhextaal ah sida.

 

1. Ximir oo Roob wata marka sanadku 90 berri joogto.

 

2. Musareen oo ka yimaada berri Carab kolka sanadku joogo 150 beri buu yimaadaa dabayshaasi

 

3. baranbaar iyo 4.berriga labo bilood oo raacsan, lix goor 5 muqiibi oo ka timaada Asjab weeye labadaas xilli koos iyo Asjab oo bad furan ah bay dhoofaan Doonyihii shiraaca lahaa ee Soomaalida iyo Carrabta.

Dhocdooyin badan ee aan la kulano annaga oo mareyna waddooyinka magaalada, waxay kugu abuurayaan farxad ama naxdin iyo murugo, tusaale xun, koox ciyaal ah oo dameer garaacaya ul iyo dhagax, dhammaantood wiilal yihiin, qaarkoodna qaan gaar, yihiin hooyooyinkii mustaqbalkuna daawanayaan, haweeney ku qaylineyso, war miskiinka ha dilinina, war iskadaaya iyaguna qosqoslayaan.

Dameer kale oo dheddig ah iyada oo nuujineysa mid yar oo ay dhashay caloosha ayaa laga dooxay, Rina sida ay sheegeen dumar meesha joogey naas ayaa laga gooyey.

Naxariis darrrada noocaas ah in ay ka dhacdo bulsho 100% muslin ah maxaa keenay?

Shaki ma leh in ay jirto marnaan (Vacuum) xagga barbaarinta, waxa maqan kaalintii Hooyada, aabaha, dugsiga, masaajidka, culimada, indheergaradka, Abwaanada, maqalka iyo muuqaalka, kana gaabiyey barbaarinta wanaagsan ee Da'yarta marnaantaasi waxay da'yarta ku abuurtay naxariis darro, waxayna halis u yihiin in aaney mustaqbalka u naxariisan waalidka waayeelka, bukaanka, naafada, caruurta, deriska oo aaney jeclaan dalka, dadka iyaguna isjeclaan.

Haddaba intaan Da'yartu marin habaabin oo aaney ka lumin qiyamka (Values) iyo akhlaaqdu waa in aan ku hanuuninaa in ay bulshadooda iyo dalkooda jeclaadaan, una naxariistaan xayawaanka Alle noo sakhiray.

Xiligii yaraa ee ka dambeeyey dhismihii Maamul Goboleedka Puntland aynu dib u eegno Geediga dheer ee milmilan, halka uu ka qalooday inagoo ka raadinayna taxanaha taariikhdeena.

Dhismaha Puntland kuma imaan laab lakac iyo hiyi been ah ee wuxuu ku yimid Talada iyo halgankii Isimada, Culimmaa udiinka, Siyaasiyiinta aqoon yahanka, Haweenka iyo Dareenka iyo Rabitaanka dadweynaha Puntland, waa kan dhaliyey sida wada jirka ah in ay beelihii ku midoobey shir weynihii axdi qarameedka lagu dhisay Maamul Goboleedka Puntland, shirkaas beeluhu ku midoobeen waxaa lagu doortay.

1. Dastuurkii Dawlad Goboleedka Puntland.
2. Madaxweynaha Dawlad Goboleeka Puntland.
3. Madaxweyne Ku-xigeenka.
4. Golaha baarlamaanka.

Qaabkii Dimoqraadi ee doorashadaasi u dhacday Arin Farxad Gelisey Goob joogayaashii ajnabiga iyo guud ahaanba caalamka, waxaana la orankaraa wuxuu ahaa shirkaasi mid aan kala kulanay guul taariikhi ah iyo deeq rabbi oo mudan in aan ku xamdi naqno, waxaad og tahay ma kuu sheegaa bay noqonaysaa Haddaan faalo dheer ka bixinno isbedelkii shirkaasi dhaliey dibad

iyo gudaba.

 

• Waxaa laga gudbey xiligii taladu ahayd Qoys-Qoys.

 

• Waxaan taladeennii iyo hoggaaminteenii u dooranay Koox dad ah oo aynu iska dhexdooranay.

 

• Waxaynu noqonay dawlad iyo shacbigeed.

 

• Magaca Puntland wuxuu noqday mid kulmiya Guud ahaan Beelihii ku midoobey talada, wax wada qabsiga taladuna waxay ka godaa cidda u mudan ee aynu u dooranay.

 

• Dhinaca kale Puntland, Dastuurka Dawlad Goboleedka Puntland waxaa ku cad Puntland in ay tahay Asaaska Dawladdii Soomaaliyeed una furan soomaaliya cid alla ciddii ku soo biiraysa, Calanka Puntland waa kii Soomaaliya, Calaamadda Puntland waa tii Soomaaliya Muusikada Puntland waa tii Soomaaliya.

Dan maahan in lagu tallaabsado wixii dhan ka ah nabada iyo Maamul Goboleedka Puntland, sidaynu ognahay Beryahaan dambe waxaa soo if baxay falal iyo tallaabooyin siyaasadeed ee liddi ku ah Maamulka Iyo nabadda Puntland oo qaar innaga mid ihi mas'uul ka yihiin Tusaale, caalamka dawlad aan mucaarad lahayn waa yar tahay waxaase jira mucaarad doonaya:-

 

1. in dawladdu dib u sax ku samayso Qaloocyada iyo dhaliilaha ka muuqda Hawlaha Dawladdu u xil saaran tahay.

 

2. In dawladu ku shaqayso rabitaanka iyo dareenka dadweynaha mucaaradka noocaas ah ma ahan mid xun ee waa dib u saxe.

 

• Mucaarad hadafkiisu yahay dumiye maahan mid aan u baahanahay wuxuuna noqdaa dano burburiye sababtoo ah, waa

 

• cadowga jiritaankeenna, waa cadwga midnimadeenna iyo sharafteenna, waa cadawga nabadeenna iyo maamulkeenna.

Markaan dib u raacno ismaan dhaafka siyaasadeed ee jira xiligan aan is weydiinee maamulka Puntland ma cid gaaruu dan u yahay? Mise waan u wada baahanahay, waxay u muuuqataa midaan u wada baahanahay oo aynu wada dhisanay mudanna in aan wada ilaashanno TUSAALE haddii dhexdeenna ay ka abuuranto arrini maahan in lagu tallaabsado wax yaabo Dhallin kara jaah wareer waxna u dhimi kara nabada iyo maamulka ee waa in loo daayaa cidda mudan ka talinteeda (Nin la oran jirey Cismaan Yuusuf oo abwaan ahaa Baa wuxuu Arkay in wax walba dariiqii ay la haayeen laga leexiyey oo taladii laga qaady dadkii mudnaa wuxuu yiri.

 

• Haday talo ciriiriga gashoo caad u bixi waayo.
• Culimo iyo wax loo saari jirey caaqil fiiro lehe.
• Cirka haday u booddo ninkii celin lahaa weydo.
• Carruur uga daraysiyo haday caamo ka adeegto calooshaba ka goo saw markaas kagama ciil beeshid.

 

1. Faragelinta gaartey heer Soomaalida meesha ku kulantay loo yeeriyo go'aano aan xal keenayn, balse keeni kara isku dhac sida la tashi la'aanta madaxda soomaalidu dooratay ee Gobolada qaarkood ama matalaya himilada dhabta ah ee shacbiga soomaaliyeed.

 

2. ka qayb galayaasha shirka iyo kuwa u taliyaa, waxay ka badin waayeen in ay dhahaan; qabyaalad wax ha lagu qaybsado! Haddee qabyaalad dawlad iyo bulsho casriya ma lagu maamuli karaa, ma lagu fulin karaa mashaariic horumarin qaran iyo adeeg bulsho.

 

3. Soomaalida Alle mideeyey oo wadaagta dhalasho, diin, luqad, dhaqan iyo masaalix, qabyaaladda waxa uga kheyr roon in ay wax ku qaybsadaan deegaan, si midnimadeedu u xoogsato iyo wax wada qabsigeedu, una dhisato dawlad Federaali ah.

 

1. Ismaaciil hal yey baan u qabey Maalintii horee

 

2. Wuxuu haarminaayaan lahaa Waa ku soo hirane

 

3. Hambalyo iyo salaan baan u diray Dadabti hoosnayde

 

4. Hayeeshee hubsana waa lahaa Hal ima seegayne

 

5. In kastuu habeen iyo dharaar Dhidiidku hooraayey

 

6. Ama haween iyo ragba Hadala gaarsiiyey

 

7. Allay lehe hal bacad lagu lisey. Noqotay hawshiiye.

 

8. Shirarkii horeetoo jirooLagu heshiin waayey.

 

9. hud iyo cadow baa fadhiyeyHaarib iyo tuuge.

 

10. iyo qaar hunguri doona oo ku hafray ruuxoode

 

11. Hoos buu ka sii marayKanaad Carta ku haysaane.

Qaadku muxuu yahay? Qaadku waa geed ka baxaa Afrikada Bari siiba (Soomaaliya, Kenya, Itoobiya iyo wadamo kale sida Yemen) waana geed la beero oo kolka uu aad weynaado caleemihiisa laga ganacsado oo la calashado, wuxuu ka mid yahay dhirta maandooriyaha ah, micnaha geedka qaadka laga bixiyeyna aad bay u badan yihiin, xagga dhibaatada uu u geysto soomaalida dhibaato weyn buu u geystay dhanka kasta ha ahaate mid caafimaad mid dhaqaale, mid akhlaaq, waana dhibaato ku si fideysa soomaalida oo aan wax wax ka qabta aan lahayn.

Haddii aynu eegno sanadkii todobaadtaneeyadii, dadka cuna wuu yaraa maanta waxaa yar inta aan cunin, dhanka dumarka ceeb bay ahayd dumar qaad cunaya, maantana waa ka badan yihiin ragga

Qaadka soomaalida soo gala oo loo soo dhoofsho, waxaa sannadkii lagu qiyaasay in 882,000,000,000 Sh.So ah.

Haddii aynu eegno dhaqaalaha ku baxa ama layna ka faa'iido, waa mid aad u ballaaran, loona baahnaa, inaynu waxayna dhaqaaleeysano oo aynu u duno dhanka arrimaha bulshada siiba xagga waxbarashada iyo caafimaadka.

Waxaa arkeysa ubad badan oo tuban meelaha qaadka lagu gado, isagoo urursanaaya qaadka daatey ubadkaas waxay waayeen wixii rabeyn lahaa ama wax bari lahaa waxay ehel u noqdeen kuwaa qaadka cuna, ummadda soomaaliyeed waa in ay ka digtoonaataa dhibaatada qaadku ku hayo ismana oga, waxay ku sugan yihiin dhan kasta wuuu ka dilay, waana ka reebay asaagood waxaa

lagu tilmaamaa Qaada in uu ka daran yahay Khamriga

Qodobadaas aan xusnay waa kuwa ugu khatarsan ee lagu garto qofka qaata amphetamine-ka, gaar ahaan markuu si xad dhaafa u qaato.

Kaathinoonka (Cathinone) Kaathino-onku waa maaddo Qaadka ku jirta wax yeeshana ruuxa qaayiba, waana maaddo aad iyo aad wax u yeesha dareemayaasha qofka qayila, gaar ahaan Habdhiska dareenwadka dhexe (Central Nervous System).cusub oo ku saabsan "Maandooriye" lagu magacaabo "Methcathinone".

Maddadaas markii la samaynayey waxaa looga cabbirqaatay midda ku jirta Qaadka "Cathinoneka" waana maaddo wax yeesha Habdhiska Dareenwadka dhexe {CNS) sida ay wax u yeesho tan Qaadka ku jirta. Waxayna sababtaa dhibaatooyinka aad u culus sida dareen kicinta {Agitation), walaac iyo walwal (Anxiety), cabsi (Paranoia), hurdo la'aan (Sleeplessnes), Visual & Auditory hallucination dubaab sida Qaadka) iyo convulsions (gariir, jarayn, qallal).

Dawladda Mareykanku waxay eedda dusha ka saarta in ay maaddadaasi uga timid xagga dalalka Geeska Afrika iyo Carabta, oo laga cuno geedka Qaadka, Magaalooyinka Qaadka laga cuno dalka Mareykanka waxaa ka mid ah, New York, Washington DC, Los Angles Dallas, Virginia iyo Detroit.

Haddana Qaadku wuxuu marayaa heer loo raadsho sida Maandooriyayaasha kale, taasna waxaa ku tusaya Buuggan loo baxshay "Khat a Field Guude" oo ay soo saartay US Customs, the Department of the Treasury (US Customs Service), Buuggaas waxaa loo qeybshay Booliska dalka Mareykanka oo loogu caddeeyay Khatarta uu leeyahay Qaadku iyo sida ay ugu digtoonaan lahaayeen marka ay rabaan inay baraan, waxaana lagula teliyey Booliska in aysan ku taaban Farahooda Qaadka, waxaa taa ku xigta in aanla taaban jirka qofka Qaadka cuna! Ama aan la taaban gacan gashi la'aan (Gloves).

Maamulka Xoogga Korontada Gobolka Nugaal (NEPA), waxay dadweynaha Ogaysiinaysaa in ay u baahan tahay Labo Jago oo kala ah:-

 

1. Makaaniga Matoor yaqaan ah:-

Shuruudaha laga doonayo Makaaniga waa:- 

 

2. Waa in uu yaqaanaa oo aqoon fiicana u leeyahay Matoorada iyo farsadama Makaanikada haystaana Shahaado Makaaniko.

 

3. Waan khibrad fiican u leeyahay Xagga Matoorada.

 

4. Waana in uu Qori karaa isla markaana Akhriyi karaa Soomaaliga

 

5. Waana in uu yahay (Soomaali)

 

2. XISAABIYE:-

 

1. Waan in uu ka soo baxay Dugsi Sare oo haystaa Shacaado Dugsi sare

 

2. Waa in uu ugu yaraan ku soo shaqeeyey Xisaabaadka 2 sano

 

3. Waa in uu Haystaa shahaado Xisaabaadka.

 

4. Waa in uu yaqaanaa Kombuyuutar haystaana Shahaado Kombuutar, kuna shaqayn yaqaanaa Barnaamijyada (Ms Word & Ms Excel).

Araajida waxaa la qabanayaa ugu dambeyn 19/8/2000 iyadoo lagu soo hagaajinayo xarunta (Nugaal Electric Power) NEPA Garoowe imtixaanka waxaa la qaadayaa 20/8/2000, waxaana lagu qaadayaa xarunta NEPA.

Wixii faah faahin ah oo intaas dheer kala xiriir maamulaha Xoogga Korontada Gobolka Nugaal. (NEPA)